بَابُ الْعَرْشِ وَ الْكُرْسِيِّ

باب عرش و كرسى(باب نوزدهم از کتاب توحید که 7 حدیث دارد)

الحديث الاول و هو الثالث و الثلاثون و ثلاث مائة

عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَرْقِيِّ رَفَعَهُ قَالَ: سَأَلَ الْجَاثَلِيقُ أَمِيرَالْمُؤْمِنِينَ(ع) فَقَالَ: أَخْبِرْنِي عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ يَحْمِلُ الْعَرْشَ أَمِ الْعَرْشُ يَحْمِلُهُ؟ فَقَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(ع): اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ حَامِلُ الْعَرْشِ وَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ مَا فِيهِمَا وَ مَا بَيْنَهُمَا، وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّ اللَّهَ يُمْسِكُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولا وَ لَئِنْ زالَتا إِنْ أَمْسَكَهُما مِنْ أَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ إِنَّهُ كانَ حَلِيماً غَفُوراً.

قَالَ: فَأَخْبِرْنِي عَنْ قَوْلِهِ وَ يَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّكَ فَوْقَهُمْ يَوْمَئِذٍ ثَمانِيَةٌ فَكَيْفَ قَالَ ذَلِكَ؟ وَ قُلْتَ إِنَّهُ يَحْمِلُ الْعَرْشَ وَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ.

فَقَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(ع): إِنَّ الْعَرْشَ خَلَقَهُ اللَّهُ تَعَالَى مِنْ أَنْوَارٍ أَرْبَعَةٍ: نُورٍ أَحْمَرَ، مِنْهُ احْمَرَّتِ الْحُمْرَةُ؛ وَ نُورٍ أَخْضَرَ، مِنْهُ اخْضَرَّتِ الْخُضْرَةُ؛ وَ نُورٍ أَصْفَرَ، مِنْهُ اصْفَرَّتِ الصُّفْرَةُ؛ وَ نُورٍ أَبْيَضَ، مِنْهُ ابْيَضَّ الْبَيَاضُ وَ هُوَ الْعِلْمُ الَّذِي حَمَّلَهُ اللَّهُ الْحَمَلَةَ، وَ ذَلِكَ نُورٌ مِنْ عَظَمَتِهِ؛

فَبِعَظَمَتِهِ وَ نُورِهِ أَبْصَرَ قُلُوبُ الْمُؤْمِنِينَ؛

وَ بِعَظَمَتِهِ وَ نُورِهِ عَادَاهُ الْجَاهِلُونَ؛

وَ بِعَظَمَتِهِ وَ نُورِهِ ابْتَغَى مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ مِنْ جَمِيعِ خَلائِقِهِ إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ بِالْأَعْمَالِ الْمُخْتَلِفَةِ وَ الْأَدْيَانِ الْمُشْتَبِهَةِ؛

فَكُلُّ مَحْمُولٍ يَحْمِلُهُ اللَّهُ بِنُورِهِ وَ عَظَمَتِهِ وَ قُدْرَتِهِ لا يَسْتَطِيعُ لِنَفْسِهِ ضَرّاً وَ لا نَفْعاً وَ لا مَوْتاً وَ لا حَيَاةً وَ لا نُشُوراً؛

فَكُلُّ شَئ مَحْمُولٌ وَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى الْمُمْسِكُ لَهُمَا أَنْ تَزُولا وَ الْمُحِيطُ بِهِمَا مِنْ شَئ وَ هُوَ حَيَاةُ كُلِّ شَئ وَ نُورُ كُلِّ شَئ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَى عَمَّا يَقُولُونَ عُلُوّاً كَبِيراً.

قَالَ لَهُ فَأَخْبِرْنِي عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَيْنَ هُوَ؟ فَقَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(ع) هُوَ هَاهُنَا وَ هَاهُنَا وَ فَوْقُ وَ تَحْتُ وَ مُحِيطٌ بِنَا وَ مَعَنَا وَ هُوَ قَوْلُهُ ما يَكُونُ مِنْ نَجْوى ثَلاثَةٍ إِلا هُوَ رابِعُهُمْ وَ لا خَمْسَةٍ إِلا هُوَ سادِسُهُمْ وَ لا أَدْنى مِنْ ذلِكَ وَ لا أَكْثَرَ إِلا هُوَ مَعَهُمْ أَيْنَ ما كانُوا؛ فَالْكُرْسِيُّ مُحِيطٌ بِالسَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ مَا بَيْنَهُمَا وَ مَا تَحْتَ الثَّرَى؛ وَ إِنْ تَجْهَرْ بِالْقَوْلِ فَإِنَّهُ يَعْلَمُ السِّرَّ وَ أَخْفَى وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ تَعَالَى وَسِعَ كُرْسِيُّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ لا يَؤُدُهُ حِفْظُهُما وَ هُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ؛

فَالَّذِينَ يَحْمِلُونَ الْعَرْشَ هُمُ الْعُلَمَاءُ الَّذِينَ حَمَّلَهُمُ اللَّهُ عِلْمَهُ؛ وَ لَيْسَ يَخْرُجُ عَنْ هَذِهِ الْأَرْبَعَةِ شَيْ‏ءٌ خَلَقَ اللَّهُ فِي مَلَكُوتِهِ الَّذِي أَرَاهُ اللَّهُ أَصْفِيَاءَهُ وَ أَرَاهُ خَلِيلَهُ(ع)، فَقَالَ: وَ كَذلِكَ نُرِي إِبْراهِيمَ مَلَكُوتَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ لِيَكُونَ مِنَ الْمُوقِنِينَ؛ وَ كَيْفَ يَحْمِلُ حَمَلَةُ الْعَرْشِ اللَّهَ وَ بِحَيَاتِهِ حَيِيَتْ قُلُوبُهُمْ وَ بِنُورِهِ اهْتَدَوْا إِلَى مَعْرِفَتِهِ.

ترجمه: جاثلیق از امیرالمؤمنین علیه‌السلام پرسید و گفت: به من بگو آیا خداى عز و جل عرش را حمل می‌كند یا عرش او را حمل مى‌نماید؟ حضرت فرمود: خداى عز و جل حامل عرش و آسمان‌ها و زمین و آن‌چه در آن‌ها و میان آن‌هاست می‌باشد و این گفتار خود خداى عز و جل است: «خدا آسمان‌ها و زمین را نگه مى‌دارد كه نیفتد جز او هیچ‌كس نگهشان نمى‌دارد و او بردبار و آمرزنده است. جاثلیق گفت: پس چگونه خدا می‌فرماید: «در آن روز هشت نفر عرش پروردگار تو را در بالایشان حمل كنند» و شما گفتى خدا عرش و آسمان‌ها و زمین را حمل كند؟ حضرت فرمود: همانا خداى تعالى عرش را از چهار نور آفرید: نور سرخى كه هر سرخى از آن سرخى گرفت و نور سبزی كه هر سبزى از آن سبزى یافت و نور زردی كه هر زردى از آن زردى گرفت و نور سفیدی كه هر سفیدى از آن سفید شد و آن دانشى است كه خدا به حاملان عطا فرموده است و آن نوری است از عظمت او، پس خدا به سبب عظمت و نورش دل‌هاى مؤمنان را بینا كرده و به همان سبب نادانان با او دشمنى كرده و به همان سبب تمام مخلوق او كه در آسمان‌ها و زمینند با اعمال مختلف و دین‌هاى همانند به سویش وسیله جویند آن‌ها كه از طریقی كه خود او تعیین كرده رفتند به حق رسیدند و كسانی‌كه به فكر خود و تقلید گمراهان تكیه كردند گمراه شدند و بت و خورشید و ماه و ستاره و امثال آن را پرستیدند بنابراین همگى محمولند و خدا آن‌ها را به سبب نور و عظمت و قدرتش حمل كند و آن‌ها بر زیان و سود و مرگ و زندگى و برخاستن از گور خود توانائى ندارند، همه چیز محمول است و خداى تبارك و تعالى آسمان و زمین و آن‌چه را به آن‌ها احاطه دارد از افتادن نگهدارد و خداست زندگى هر چیز و روشنى هر چیز، منزه است و برترى بزرگى دارد از آن‌چه بنا حق گویند. جاثلیق گفت: به من خبر ده كه خدا در كجاست؟ امیرالمؤمنین فرمود، او این‌جاست و این‌جا و بالا و پائین و محیط بر ما و همراه ما چنان‌كه فرماید «رازگوئى میان سه نفر نباشد جز این كه خدا چهارمین آن‌ها و نه میان پنج نفر جز این‌كه او ششمین آن‌ها و نه كم‌تر از این و نه بیش‌تر باشد جز این‌كه هر كجا باشند خدا با آن‌هاست» بنابراین كرسى به آسمان‌ها و زمین و فضا و زیر خاك احاطه دارد و اگر به گفتارت آواز بردارى او راز و پنهان تو را از آن را مى‌داند و همین است معنى آیه «كرسى خدا آسمان‌ها و زمین را فرا گرفته و نگهداشتن بر او سنگینى نمی‌كند و او والا و بزرگ است»، پس كسانی‌كه عرش را حمل كنند دانشمندانى هستند كه خدا علم خود را به آن‌ها عطا فرموده و آن‌چه خدا در ملكوتش آفریده و به برگزیدگان و خلیلش ابراهیم علیه‌السلام نموده از این چهار نور بیرون نیست چنان‌كه فرموده است: «بدینسان ملكوت آسمان‌ها و زمین را به ابراهیم نمودیم و براى این‌كه از اهل یقین باشد «چگونه ممكن است حاملین عرش خدا را حمل كنند با آن‌كه به سبب زندگى او دل‌هاى ایشان زنده گشته و به سبب نور او به معرفتش راهنمائى شده‌اند.

توضیح: عرش در لغت به معنى سایبان و تخت است و در زبان اخبار گاهى به معنى فلك بزرگ محیط بر همه افلاك و گاهى به معنى آن‌چه غیر خداست از عقل و روح و جسم و گاهى به معنى علم خدا به‌طور كلى یا علمی كه ب رسولان و ائمه می‌دهد به‌كار می‌رود كه در این حدیث و حدیث بعد معنى اخیر مناسب است ولى سائل گمان كرده است كه عرش به معنى تخت است و خدا العیاذ بالله روى آن نشسته است و چون عرش را هشت نفر حمل كنند خدا هم حمل شده است پس او محمول خواهد بود.

باب نفی حركت و انتقال(باب هجدهم از کتاب توحید که 10 حدیث دارد)

باب تأويل الصمد

باب معناى كلمه صمد، باب هفدهم از کتاب توحید که دو حدیث دارد

و هو الباب السابع عشر من كتاب التوحيد و فيه حديثان‏

الحديث الاول و هو العشرون و ثلاث مائة

عَنْ دَاوُدَ بْنِ الْقَاسِمِ الْجَعْفَرِيِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي‌جَعْفَرٍ الثَّانِي(ع) جُعِلْتُ فِدَاكَ مَا الصَّمَدُ؟ قَالَ: السَّيِّدُ الْمَصْمُودُ إِلَيْهِ فِي الْقَلِيلِ وَ الْكَثِيرِ

ترجمه: جعفرى گوید: به امام جواد علیه‌السلام عرض كردم: فدایت گردم، معنى صمد چیست؟ فرمود: آقائی‌كه در هر كم و زیادس تنها به او توجه می‌شود.